De ‘moeilijke patiënt’ is een bekend fenomeen in de geestelijke gezondheidszorg, maar komt weinig voor in onderzoek. Deze term duidt vaak op een gebrek aan samenwerking tussen de patiënt en de professional. Hoewel de patiënt hulp zoekt, accepteert hij of zij niet altijd wat wordt aangeboden. Het identificeren en karakteriseren van deze groep patiënten blijkt complex. Daarom is met een literatuur-review gezocht naar de beschikbare kennis over ‘de moeilijke patiënt’.
Kernkenmerken en Subgroepen
Moeilijke patiënten zijn vaak werkloos, laag opgeleid en voornamelijk mannelijk. Ze vertonen gedragingen die variëren van teruggetrokken tot eisend en manipulatief. Er zijn drie subgroepen geïdentificeerd: ‘zorgmijders’ (vaak ernstig psychotische patiënten), ‘zorgzoekers’ (chronisch zieken met moeite in het onderhouden van relaties met zorgverleners) en ‘zorgeisers’ (patiënten die kortdurende voordelen van de geestelijke gezondheidszorg zoeken). Verschillende theorieën verklaren waarom sommige patiënten als moeilijk worden beschouwd, waaronder chronische ziekte, afhankelijkheidsproblematiek, karakterpathologie en een gebrek aan reflectievermogen. De focus ligt ook op de therapeutische relatie, waarbij zowel overdrachts- als tegenoverdrachtsgevoelens een rol spelen. Deze interacties kunnen complex zijn, zeker in multidisciplinaire settings.
Aanbevelingen en Interventies
Veelvoorkomende interventies omvatten respect tonen, zorgvuldig luisteren en niet-oordelend zijn. Specifiek voor ‘moeilijke patiënten’ wordt aangeraden om een ondersteunende houding te combineren met duidelijke grenzen binnen een heldere behandelstructuur. Supervisie en interdisciplinaire consultatie worden benadrukt voor professionals. Het is belangrijk om een balans te vinden tussen een medisch-psychiatrische benadering en een sociaal-morele aanpak, vooral bij de ‘zorgzoekende’ subgroep.
Conclusie
Het label ‘moeilijke patiënt’ is eerder een oordeel van professionals dan een objectieve categorie. Dit label brengt het risico met zich mee dat patiënten niet als echte patiënten worden gezien, wat kan leiden tot zowel onder- als overbehandeling. Vooral voor de ‘zorgzoekers’ is een evenwichtige benadering cruciaal, waarbij zowel medische als sociale aspecten worden meegenomen. Effectieve behandelingen voor deze groep zijn nog in ontwikkeling en vragen om verder onderzoek.